Azərbaycan-Ermənistan sülh müqaviləsi: Dekabrda başlayacaq müzakirələrdən nələr gözlənilir?
Dekabr ayında Azərbaycan və Ermənistan arasında sülh müqaviləsi üzrə müzakirələrin yenidən başlanması gözlənilir. Azərbaycan Prezidentinin köməkçisi və Prezident Administrasiyasının Xarici siyasət məsələləri şöbəsinin müdiri Hikmət Hacıyev TASS-a verdiyi açıqlamada iki ölkə arasında sülh müqaviləsinin mətni üzərində müzakirələrin dekabr ayından davam etdiriləcəyini bildirib.
Hacıyev, sülh müqaviləsinin mətni ilə bağlı bəzi sualların hələ də açıq qaldığını və bu məsələlərin ekspert səviyyəsində müzakirə edildiyini qeyd edib. O, Ermənistanın Azərbaycan təkliflərinə vaxtında cavab vermədiyini və bunun nəticəsində prosesin gecikdiyini vurğulayıb. Bu gecikmələrin səbəbi olaraq, Ermənistana havadarlıq edən bəzi xarici qüvvələrin bölgədə öz maraqlarını qorumaq istəməsi də göstərilir.
AMİP sədri, deputat Arzuxan Əlizadə Crossmedia.az-a verdiyi açıqlamada, Azərbaycanın keçdiyi tarixi yola toxunaraq bildirib ki, Ermənistan 30 il boyunca Azərbaycanın 20 faiz ərazisini işğal altında saxlayıb. Bu ərazilərə Qarabağ və ətraf rayonlar daxil idi. Azərbaycan bu müddət ərzində bütün beynəlxalq hüquq normalarına uyğun olaraq problemin diplomatik yolla həllini axtarıb və BMT Təhlükəsizlik Şurasının dörd qətnaməsinə, Avropa Şurası və Avropa Parlamentinin qərarlarına baxmayaraq, Ermənistan işğal siyasətindən əl çəkməyib.
Azərbaycan isə sülh və barış üçün dəfələrlə beynəlxalq ictimaiyyətin dəstəyini axtarıb və bütün diplomatik vasitələri səfərbər edib. Müxtəlif vasitəçilərin iştirakı ilə dəfələrlə danışıqlar təşkil olunub, lakin qarşı tərəfin dəyişməz mövqeyi və inadkar siyasəti nəticəsində danışıqlar nəticəsiz qalıb. 2020-ci ildə 44 günlük Vətən müharibəsi ilə Azərbaycan öz torpaqlarını hərbi yolla geri aldı və Ermənistanın kapitulyasiya etməsini təmin etdi. 10 noyabr 2020-ci ildə imzalanan bəyanatla Ermənistan faktiki olaraq məğlubiyyətini qəbul etdi, lakin bəyanatın bir çox maddələrini hələ də yerinə yetirməyib.
10 noyabr bəyanatında Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün tanınması və Ermənistanın hərbi qüvvələrini işğaldan azad olunan ərazilərdən çəkməsi nəzərdə tutulurdu. Lakin Ermənistan, Azərbaycan torpaqlarında öz ordusunu saxlayaraq bəzi terrorçu qruplaşmalarla əməkdaşlığa davam edib. Nəticədə, Azərbaycan 2023-cü ilin sentyabrında anti-terror tədbirləri ilə bölgədə suverenliyini bərpa etmək üçün əməliyyatlar həyata keçirdi. Azərbaycan bu tədbirlərlə öz ərazisində təhlükəsizliyi və sabitliyi təmin etdi.
Bütün bu proseslərdən sonra Azərbaycan tərəfi Ermənistanla sülh müqaviləsinin imzalanmasını təklif etdi. Lakin Ermənistanın sülh müqaviləsinə dair yanaşması qeyri-müəyyən olaraq qalır və müqavilənin əsas maddələri hələ də razılaşdırılmayıb. Əsas məsələ, Ermənistanın Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü tanımasıdır. Hələ də Ermənistanın geri qaytarması tələb olunan bəzi Azərbaycan kəndlərində erməni əhalisi yaşayır və delimitasiya məsələsində Ermənistanın mövqeyi qeyri-konstruktiv olaraq qiymətləndirilir.
Həmçinin deputat əlavə edib ki, münaqişənin həllini çətinləşdirən amillərdən biri də Ermənistanın bəzi xarici qüvvələrin dəstəyinə güvənərək bölgədəki mövcudluğunu qorumağa çalışmasıdır. Xarici təsirlərin sülh prosesinə olan maneəvi təsiri, Ermənistanın sülh müqaviləsini imzalamaqda gecikməsinin əsas səbəblərindən biri olaraq göstərilir. Ermənistan tərəfi bəzi hallarda beynəlxalq arenada sülh müqaviləsini imzalamağa hazır olduğunu bəyan etsə də, bu, reallıqda öz əksini tapmayıb. Azərbaycan isə Ermənistanın sülh müqaviləsini daha sürətlə qəbul etməsi üçün danışıqları davam etdirmək niyyətindədir.
Ermənistanın son illərdəki iqtisadi çətinlikləri və siyasi sabitlik problemi də bu prosesə təsir edir. 30 illik işğal siyasəti, ölkənin iqtisadi və sosial vəziyyətinə mənfi təsir göstərmiş, Ermənistan özünü çətin vəziyyətdə tapmışdır. Ermənistanın mövcud vəziyyətdən çıxmaq üçün Azərbaycan və Türkiyə ilə münasibətləri normallaşdırması zəruri görünür. Azərbaycanla sülh müqaviləsinin imzalanması Ermənistanın beynəlxalq iqtisadi inteqrasiyasına və regional inkişaf prosesinə qatılmasına yol aça bilər. Bu sülh, Ermənistan üçün iqtisadi və siyasi dividendlər təmin edə bilər.
Dekabr ayında başlayacaq müzakirələr, iki ölkə arasında uzunmüddətli sülhün təmin olunması üçün yeni bir səhifə aça bilər. Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün tanınması və qarşılıqlı öhdəliklərin yerinə yetirilməsi, regionda sabitlik və təhlükəsizliyi möhkəmləndirə bilər. Regionda sülh müqaviləsi həm Azərbaycan, həm Ermənistan, həm də geniş mənada Cənubi Qafqaz üçün mühüm strateji əhəmiyyətə malikdir.
Azərbaycanın irəli sürdüyü sülh təklifi və Ermənistana təqdim olunan konstruktiv şərtlər sülh yolunda irəliləmə üçün vacib addımlar ola bilər. Ermənistanın bu təklifləri qəbul edib-etməyəcəyi və prosesin müsbət nəticələr doğurub-doğurmayacağı isə yaxın aylarda daha aydın olacaq.
Bu sülh müqaviləsi, eyni zamanda, Cənubi Qafqaz regionunda iqtisadi əməkdaşlıq və inkişaf üçün yeni bir imkanın qapısını aça bilər. Sülh müqaviləsinin imzalanması ilə Ermənistan və Azərbaycan arasındakı əlaqələrin normallaşması və Ermənistanın Türkiyə ilə münasibətlərini yenidən qurması, bölgədəki tarixi düşmənçiliyi aradan qaldırmaq üçün mühüm addım ola bilər.
